خاندان داوودخاندان داوود، به فرزندان داوود و سلیمان اطلاق می‌شود. در قرآن، یک بار آل‌داوود آمده است:«اِعمَلوا ءَالَ داوُودَ شُکراً » ای خاندان داوود! شکرگزار باشید». ۱ - دیدگاه مفسرانمفسّران صحابی و تابعی، درباره این‌که آل‌داوود چه کس یا کسانی هستند، اظهار نظری نکرده‌اند؛ ولی نظر به اختلاف اهل لغت در معنای آل و سیاق برخی از آیات و قراین موجود در آن‌ها، وجوهی را برای آل‌داوود برشمرده‌اند: ۱. بنا به نقلی، داوود (علیه‌السلام) نماز را بر خانواده، فرزندان و زنانش تقسیم کرد و پس از آن، هر ساعتی از شبانه روز، یکی از آنان در محراب عبادت به نماز می‌ایستاد. براساس این نقل، منظور از آل‌داوود می‌تواند خانواده، فرزندان و همسران وی باشد. ۲. از کلام زمخشری که مخاطب «اِعمَلوا» را داوود و اهلش دانسته، استفاده می‌شود که خود داوود نیز مشمول آل‌داوود بوده است. آلوسی نیز همین نظر را از بعضی نقل‌کرده. [۵]
آلوسی، شهاب‌الدین، روح المعانی، مج۱۲، ج۲۲، ص۱۷۵.
۳. برخی، آل‌داوود را فقط فرزندان داوود دانسته‌اند [۶]
حقی، اسماعیل، روح البیان، ج۷، ص۲۷۶.
و به نقل ابن اثیر نوزده نفر بودند که شاید از عهد عتیق متأثّر باشد که برای داوود، نوزده پسر شمرده است. [۸]
کتاب مقدّس:اوّل تواریخ، ۳:۱ تا ۹.
۴. بُرسُوی با استناد به سیاق آیات مربوط به سلیمان (علیه‌السلام) و یادآوری نعمت‌های بزرگ و متنوّع خداوند به وی، آل‌داوود را سلیمان بن داوود و علّت جمع آمدن «اعمَلوا» را تعظیم و تکریم سلیمان دانسته است؛ ولی علاّمه طباطبایی، با همین استدلال، در کنار سلیمان، سایر آل‌داوود را نیز مخاطب آیه می‌داند. ۵. قول دیگر، آن دسته از امّت داوود را که شکرگزار خداوند بودند، آل‌داوود می‌داند. بر اساس روایتی در قصص‌الانبیا از راوندی، امام صادق (علیه‌السلام) فقط به تعداد آل‌داوود اشاره کرده، بدون بیان نسبت آن‌ها با داوود می‌گوید: آل‌داوود هشتاد مرد و هفتاد زن بودند که هیچ‌گاه محراب عبادت از آن‌ها خالی‌نبود. ۲ - شکرگزاری آلداوودکلمه « شکر » در آیه «اعمَلوا ءالَ‌داوودَ شُکراً» می‌تواند حامل یکی از چند نقش نحوی، چون مفعولٌ‌له، حال، مفعول مطلق و مفعول‌به باشد؛ بنابر دو صورت اوّل، به آل‌داوود امر شده تا عمل و عبادت‌های خود را برای شکرگزاری خداوند انجام دهند. مجاهد نیز در تفسیر آیه گفته است: به آل‌داوود گفتیم: برای شکر نعمت‌هایی که خداوند به شما داده، او را اطاعت کنید. [۱۴]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۰۰.
بنا به نقلی از ابن‌مسعود، آل‌داوود پس از این دستور، به نماز مشغول شدند و در شبانه‌روز، ساعتی نبود، مگر آن‌که یکی از آن‌ها به نوبت در محراب به نماز می‌ایستاد. [۱۵]
آلوسی، روح‌المعانی، مج۱۲، ج۲۲، ص۱۷۵.
روایت امام صادق نیز همین معنا را تأیید می‌کند. در دو فرض بعدی، به آل‌داوود به‌طور مستقیم دستور شکرگزاری داده شده است. کلام زهری در تفسیر آیه که به آل‌داوود گفته شد:«الحمد لله» بگویید، در همین جهت قابل توجیه است. [۱۷]
قرطبی، محمد، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۷۷.
قرطبی، با استناد به روایتی که می‌گوید: سلیمان نان جو می‌خورد و برای خانواده‌اش از آرد زِبر، نان تهیه می‌کرد و آردهای نرم و سفید را به فقیران می‌داد و می‌گفت: می‌ترسم اگر سیر باشم، گرسنگان را فراموش کنم، معتقد است: این عمل سلیمان، شکر خداوند است که اندکی از آفریدگان به آن اقدام می‌کنند. [۱۸]
قرطبی، محمد، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۴، ص۱۷۷.
طبرسی نیز خطاب خداوند به آل‌داوود را فضیلتی برای آن‌ها دانسته، می‌گوید:این نوع خطاب در آیه، اشاره دارد که خویشاوندی با پیامبران، در نزدیکی به خداوند و برخورداری از رضایت او تأثیر دارد. [۱۹]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۰۰.
مفسّران، علّت فرمان خداوند به شکرگزاری آل‌داوود را اعطای نعمت‌های بزرگی دانسته‌اند که خداوند پیش از آن یاد کرده است. [۲۱]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۰۰.
۳ - ذرّیّهخداوند در آیه ۸۷ انعام پس از ذکر نام شمار فراوانی از پیامبران از جمله داوود، به بعضی از ذرّیّه آن‌ها نیز اشاره کرده، خبر می‌دهد که آن‌ها برگزیده و به راه راست هدایت شده‌اند:«وَ مِن ءَابآئِهِم وَ ذرِّیّتِهِم وَ إخونِهم وَاجتَبَینهُم وَ هَدَینهُم إلی صِراط مُستقِیم». برخی، برگزیدگی در این آیه را به نبوّت تفسیر کرده‌اند. [۲۳]
میبدی، رشیدالدین، کشف‌الاسرار، ج۳، ص۴۱۵.
[۲۴]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۶۷.
راغب می‌گوید: برگزیدن بنده از جانب خدا، به معنای اختصاص دادن او به فیض الهی و سرازیر شدن نعمت به سوی او است که این، ویژه پیامبران و بعضی از صدّیقان و شهیدانی است که به آن‌ها نزدیکند. خداوند در آیه ۸۹ انعام نیز خبر می‌دهد که به آن‌ها کتاب، حکم و نبوت داده است: «أُولئِکَ الَّذِینَ ءَاتَینهُم الکِتبَ وَالحُکمَ وَالنُّبُوَّة». «کتاب» در این آیه، به کتاب‌های پیامبران گذشته [۲۷]
طبری، ابوجعفر، جامع‌البیان، ج۵، ج۷، ص۳۴۳.
[۲۹]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۱۳.
یا به علم کثیر [۳۰]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۶۸.
و «حکم» نیز به فهم [۳۱]
قرطبی، محمد، الجامع لأحکام القرآن، ج۷، ص۲۴.
یا فهم کتاب و شناخت احکام آن، خِرد، [۳۲]
طبری، ابوجعفر، جامع‌البیان، مج ۵، ج ۷، ص ۳۴۳.
داوری میان مردم [۳۳]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۱۳.
[۳۴]
رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۶۸.
یا حکمت تفسیر شده است. علاّمه طباطبایی، به قرینه آمدن حکم در کنار کتاب، آن را به معنای داوری دانسته است. در روایات متعدّدی از اهل بیت (علیهم‌السلام) از داوری آل‌داوود یاد شده است. براساس این روایات امام حسین ، حضرت سجاد و امام صادق (علیهم‌السلام) می‌گویند: ما مانند آل‌داوود، قضاوت می‌کنیم. امام صادق در روایتی خبر می‌دهد: هنگامی که امام مهدی (عج) ظهور کند، میان مردم مانند آل‌داوود داوری خواهد کرد. در چگونگی داوری آل‌داوود روایت شده که از مردم گواه نمی‌خواستند. در احادیثی، از حکمت آل‌داوود نیز یاد شده است. امام صادق (علیه‌السلام) نیز از پدر بزگوارش نقل می‌کند که در حکمت آل‌داوود آمده: ای پسر آدم که‌به خداوند، عالِم، و‌به عظمتش عارفی! پیوسته باید از او بیمناک و به وعده‌اش امیدوار‌باشی. چگونه است که قبر و تنهایی آن را یاد نمی‌کنی؟ ۴ - فهرست منابع(۱)الامالی، طوسی. (۲) مجلسی، بحارالأنوار. (۳) شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن. (۴) اسماعیل حقی، تفسیر روح‌البیان. (۵) ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم. (۶) التفسیر‌الکبیر. (۷) طبری، جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن. (۸) الجامع لأحکام القرآن، قرطبی. (۹) روح‌المعانی فی‌تفسیر القرآن العظیم. (۱۰) قصص الأنبیاء، راوندی. (۱۱۱) الکافی. (۱۲) الکامل فی التاریخ. (۱۳) الکشّاف. (۱۴) کشف‌الاسرار و عدّة‌الابرار. (۱۵) مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. (۱۶) مفردات الفاظ القرآن. (۱۷) المیزان فی تفسیرالقرآن. ۵ - پانویس
۶ - منبعدائرة المعارف قرآن، برگرفته از مقاله«آل داوود». |